Περίληψη

Η Δυσλεξία, η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και οι Μαθησιακές Διαταραχές συνιστούν πολυπαραγοντικές καταστάσεις που επηρεάζουν τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη. Η βιβλιογραφία καταδεικνύει ότι οι μονοδιάστατες παρεμβάσεις έχουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι να παρουσιάσει ένα ολοκληρωμένο θεραπευτικό και ψυχοεκπαιδευτικό μοντέλο, το οποίο ενσωματώνει τη γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT), διεθνώς αναγνωρισμένα προγράμματα εκπαίδευσης και παρέμβασης (όπως Orton-Gillingham, Lindamood Bell, Writing Revolution, Writing Rope, Landmark Outreach, TouchMath, Ronit Bird), καθώς και coaching εκτελεστικών λειτουργιών. Το μοντέλο αυτό στοχεύει στη συνολική ενδυνάμωση των παιδιών και εφήβων με μαθησιακές δυσκολίες, ενισχύοντας την ακαδημαϊκή επίδοση, την αυτορρύθμιση και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή.

Εισαγωγή

Η Δυσλεξία και η ΔΕΠ-Υ ανήκουν στις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές (American Psychiatric Association, 2013). Η Δυσλεξία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην ανάγνωση, την ορθογραφία και τη γραπτή έκφραση, παρά την επαρκή εκπαίδευση και νοημοσύνη (Snowling & Hulme, 2020). Αντίστοιχα, η ΔΕΠ-Υ σχετίζεται με ελλείμματα προσοχής, υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα, που συχνά συνυπάρχουν με μαθησιακές διαταραχές (Barkley, 2015).

Η διεθνής έρευνα υπογραμμίζει ότι οι δυσκολίες αυτές δεν περιορίζονται στην ακαδημαϊκή επίδοση, αλλά επηρεάζουν και την αυτοεκτίμηση, την ψυχική ανθεκτικότητα και την κοινωνική ένταξη (Mugnaini et al., 2009). Συνεπώς, απαιτούνται πολυδιάστατες παρεμβάσεις που συνδυάζουν ψυχοθεραπευτικές, παιδαγωγικές και γνωστικές στρατηγικές.

Θεωρητικό Πλαίσιο

Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) εστιάζει στην τροποποίηση δυσλειτουργικών σκέψεων και στη διδασκαλία στρατηγικών αυτορρύθμισης. Σε παιδιά και εφήβους με ΔΕΠ-Υ και μαθησιακές δυσκολίες έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη μείωση του άγχους, της απογοήτευσης και της αρνητικής αυτοαντίληψης (Young & Bramham, 2012).

Παράλληλα, προγράμματα όπως το Orton-Gillingham και το Lindamood Bell παρέχουν πολυαισθητηριακές, ρητές και δομημένες μεθοδολογίες διδασκαλίας, που θεωρούνται «χρυσό πρότυπο» στη διδασκαλία παιδιών με Δυσλεξία (Shaywitz, 2003). Αντίστοιχα, παρεμβάσεις όπως το Writing Revolution και το Writing Rope ενισχύουν την παραγωγή γραπτού λόγου μέσω ρητής διδασκαλίας στρατηγικών, ενώ το πρόγραμμα Framing Your Thoughts του Landmark School υποστηρίζει την οργάνωση της σκέψης και της γλωσσικής έκφρασης.

Στον τομέα των μαθηματικών, τα προγράμματα TouchMath και Ronit Bird για τη Δυσαριθμησία αξιοποιούν χειραπτικές και πολυαισθητηριακές προσεγγίσεις για την ενίσχυση της κατανόησης αριθμητικών εννοιών (Butterworth, 2019).

Τέλος, το coaching εκτελεστικών λειτουργιών προσφέρει εργαλεία για την ανάπτυξη δεξιοτήτων όπως η οργάνωση, η διαχείριση χρόνου και η συναισθηματική αυτορρύθμιση, που αποτελούν κρίσιμους δείκτες επιτυχίας για μαθητές με ΔΕΠ-Υ και μαθησιακές δυσκολίες (Dawson & Guare, 2018).

Μεθοδολογία

Το προτεινόμενο μοντέλο βασίζεται σε τρεις άξονες:

1. Συμβουλευτική και Ψυχοεκπαιδευτική Παρέμβαση με στοιχεία CBT

Η συμβουλευτική παρέμβαση αξιοποιεί τεχνικές γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) σε μη-ψυχοθεραπευτικό πλαίσιο, με στόχο:

• Ανάπτυξη αυτορρύθμισης: διδασκαλία στρατηγικών για την αναγνώριση και διαχείριση συναισθημάτων, του άγχους επίδοσης και των απογοητεύσεων που συχνά συνοδεύουν τις μαθησιακές διαταραχές.
• Ενίσχυση θετικών πεποιθήσεων: δουλειά πάνω στην αυτοεκτίμηση και στην αναδόμηση αρνητικών σκέψεων (“δεν μπορώ”, “είμαι αδύναμος μαθητής”) μέσω τεχνικών αναδόμησης γνωσιών.
• Στρατηγικές συμπεριφορικής ενίσχυσης: χρήση πρακτικών τεχνικών όπως το self-monitoring, τα συστήματα ανταμοιβής και η σταδιακή έκθεση σε απαιτητικές δραστηριότητες.
• Ψυχοεκπαίδευση: ενημέρωση του παιδιού και των γονέων για τη φύση της Δυσλεξίας και της ΔΕΠ-Υ, ώστε να μειώνεται το στίγμα και να ενισχύεται η κατανόηση και η συνεργασία.

Η εφαρμογή γίνεται σε εβδομαδιαίες συνεδρίες, με συνδυασμό ατομικής δουλειάς με τον μαθητή και συμβουλευτικής συνεργασίας με γονείς και εκπαιδευτικούς.

2. Ψυχοεκπαιδευτική Διδασκαλία μέσω Διεθνώς Αναγνωρισμένων Προγραμμάτων

Ο δεύτερος άξονας αφορά στοχευμένη παρέμβαση στις ακαδημαϊκές δεξιότητες με βάση ερευνητικά τεκμηριωμένα προγράμματα:

• Orton-Gillingham και Lindamood Bell: πολυαισθητηριακή, δομημένη διδασκαλία για φωνολογική επίγνωση, αποκωδικοποίηση και κατανόηση κειμένου.
• Writing Revolution, Writing Rope και Landmark – Framing Your Thoughts: ρητή διδασκαλία στρατηγικών γραπτού λόγου, οργάνωσης προτάσεων και κειμενικής συνοχής.
• TouchMath και Ronit Bird για Δυσαριθμησία: πολυαισθητηριακή και χειραπτική προσέγγιση για την κατανόηση βασικών αριθμητικών εννοιών και πράξεων.

Η διδασκαλία πραγματοποιείται εξατομικευμένα, σε μικρές ενότητες, με συστηματική ανατροφοδότηση και επαναληπτική πρακτική.

3. Coaching Εκτελεστικών Λειτουργιών

Ο τρίτος άξονας στοχεύει στην ενίσχυση δεξιοτήτων που υποστηρίζουν τη γενικότερη μάθηση και καθημερινή λειτουργικότητα:

• Οργάνωση και προγραμματισμός: εκπαίδευση στη χρήση ημερολογίων, checklists και οπτικών οργανωτών.
• Διαχείριση χρόνου: τεχνικές χρονικού προγραμματισμού (time blocking, χρονόμετρα εργασίας).

• Ενίσχυση της εργασιακής μνήμης: ασκήσεις για την καλλιέργεια δεξιοτήτων συγκράτησης και επεξεργασίας πληροφοριών, που είναι κρίσιμες για την κατανόηση οδηγιών και την ολοκλήρωση πολύπλοκων εργασιών.
• Διαχείριση συναισθημάτων: εκπαίδευση σε στρατηγικές αναγνώρισης, ρύθμισης και έκφρασης συναισθημάτων, ώστε να μειώνεται η παρορμητικότητα και να ενισχύεται η συναισθηματική ανθεκτικότητα.
• Αυτοπαρακολούθηση: στρατηγικές ανασκόπησης και αξιολόγησης συμπεριφορών και μαθησιακών συνηθειών.

• Συνεργασία με γονείς και εκπαιδευτικούς: ώστε οι στρατηγικές να εφαρμόζονται και στο σπίτι και στο σχολείο.

Το coaching υλοποιείται με πρακτικές ασκήσεις, εφαρμογές στην καθημερινότητα και συνεχές feedback.

Συζήτηση

Η συνδυαστική εφαρμογή CBT και διεθνώς αναγνωρισμένων παρεμβάσεων δημιουργεί ένα ολιστικό πλαίσιο αντιμετώπισης που ανταποκρίνεται στις πολυεπίπεδες ανάγκες των μαθητών. Η CBT λειτουργεί υποστηρικτικά στις ακαδημαϊκές παρεμβάσεις, μειώνοντας το άγχος και ενισχύοντας την ετοιμότητα για μάθηση. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα ενδυναμώνουν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες, ενώ το coaching εκτελεστικών λειτουργιών διασφαλίζει τη μεταφορά των δεξιοτήτων στην καθημερινότητα.

Συμπεράσματα

Η ολοκληρωμένη προσέγγιση που συνδυάζει CBT, εξειδικευμένες εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και coaching εκτελεστικών λειτουργιών συνιστά επιστημονικά τεκμηριωμένο μοντέλο για τη Δυσλεξία, τη ΔΕΠ-Υ και τις Μαθησιακές Διαταραχές.

 

Βιβλιογραφία

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing.
• Barkley, R. A. (2015). Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment (4th ed.). New York, NY: Guilford Press.
• Butterworth, B. (2019). Dyscalculia: From science to education. Routledge.
• Dawson, P., & Guare, R. (2018). Executive skills in children and adolescents: A practical guide to assessment and intervention (3rd ed.). New York, NY: Guilford Press.
• Mugnaini, D., Lassi, S., La Malfa, G., & Albertini, G. (2009). Internalizing correlates of dyslexia. World Journal of Pediatrics, 5(4), 255–264. https://doi.org/10.1007/s12519-009-0049-7
• Shaywitz, S. (2003). Overcoming dyslexia: A new and complete science-based program for reading problems at any level. New York, NY: Knopf.
• Snowling, M. J., & Hulme, C. (2020). The science of reading: A handbook. Wiley-Blackwell.
• Young, S., & Bramham, J. (2012). Cognitive-behavioural therapy for ADHD in adolescents and adults: A psychological guide to practice. Wiley-Blackwell.

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Orton-Gillingham Practitioner /Executive Functioning Coach (Dr. Erica Warren)

Συμβουλευτική Υποστήριξη & Ψυχοεκπαίδευση Γονέων (CBT-informed & evidence-based προγράμματα γονεϊκής εκπαίδευσης)

Μετεκπαιδευόμενη στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (Beck Institute)

Συγγραφέας στην Upbility

Μέλος της British Psychological Society, GMBPsS, GBC