Η ανθρώπινη τάση να εστιάζει στα λάθη των άλλων αντί να αναγνωρίζει τα δικά του αποτελεί ένα φαινόμενο που συνδέεται με την ψυχολογία, την κοινωνιολογία και τη γνωστική επιστήμη. Το φαινόμενο αυτό δεν αφορά μόνο την καθημερινή μας ζωή, αλλά επηρεάζει και το πώς λειτουργούν οι κοινωνίες συνολικά. Ακολουθούν οι βασικότεροι λόγοι που εξηγούν αυτή τη συμπεριφορά, βασισμένοι σε ερευνητικά δεδομένα και θεωρίες.
- Αποφυγή Ευθύνης και Γνωστική Ασυμφωνία
Οι άνθρωποι συχνά αποφεύγουν να αναγνωρίσουν τα δικά τους λάθη επειδή αυτό θα δημιουργούσε μια εσωτερική σύγκρουση, γνωστή ως “γνωστική ασυμφωνία” (1). Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, όταν η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας έρχεται σε αντίθεση με τις πράξεις μας, βιώνουμε ψυχολογική δυσφορία. Για να την αποφύγουμε, μπορεί να αγνοήσουμε τα λάθη μας ή να τα δικαιολογήσουμε, ενώ ταυτόχρονα είμαστε πιο πρόθυμοι να τα εντοπίσουμε στους άλλους.
- Ενίσχυση της Αυτοεκτίμησης μέσω της Κριτικής
Η κοινωνική σύγκριση είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου οι άνθρωποι αξιολογούν τον εαυτό τους σε σχέση με τους άλλους (2). Όταν επικεντρωνόμαστε στα λάθη των άλλων, συχνά το κάνουμε για να ενισχύσουμε τη δική μας αυτοεκτίμηση. Η κριτική των άλλων μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ανώτεροι ή πιο ικανοί, ακόμα κι αν αυτό είναι μόνο μια ψευδαίσθηση.
- Η Κοινωνική Διάσταση: Κουτσομπολιό και Συνοχή Ομάδας
Το κουτσομπολιό και η κριτική αποτελούν κοινωνικά εργαλεία που συμβάλλουν στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινωνικών δεσμών (3). Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 στο περιοδικό Nature αναφέρει ότι το επίπεδο συνεργασίας ενισχύεται ή αποδυναμώνεται ανάλογα με τους “στόχους” που επιλέγει ο κουτσομπόλης και την αξιοπιστία της πληροφορίας που διακινείται. Οι πληροφορίες “από πρώτο χέρι” τείνουν να ενισχύουν τη συνεργασία, ενώ οι ανακυκλωμένες πληροφορίες μπορεί να δημιουργούν αρνητικές εντυπώσεις (4). Σχετικά με τις ομάδες, η συζήτηση για τα λάθη των άλλων μπορεί να λειτουργήσει ως τρόπος ενίσχυσης της συνοχής, καθώς τα μέλη αισθάνονται πιο συνδεδεμένα μεταξύ τους όταν μοιράζονται κοινές κρίσεις και αντιλήψεις. Ωστόσο, αυτή η συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσει σε τοξικές σχέσεις και κοινωνικές συγκρούσεις (2,3).
- Προβολή: Όταν τα Δικά μας Λάθη Γίνονται Λάθη των Άλλων
Στην ψυχολογία, η θεωρία της προβολής (5) εξηγεί πώς οι άνθρωποι αποδίδουν τα δικά τους αρνητικά χαρακτηριστικά ή λάθη σε άλλους, προκειμένου να προστατεύσουν την αυτοεικόνα τους. Όταν κάποιος δεν μπορεί να αποδεχτεί μια αδυναμία του, μπορεί να την “δει” στους γύρω του και να τους κατηγορήσει για κάτι που ουσιαστικά φοβάται να παραδεχτεί για τον εαυτό του.
- Έλλειψη Αυτογνωσίας και Μεροληψία Υπέρ του Εαυτού
Έρευνες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι τείνουν να έχουν μια μεροληψία υπέρ του εαυτού τους (self-serving bias), δηλαδή να αποδίδουν τις επιτυχίες τους σε εσωτερικούς παράγοντες (ικανότητες, προσπάθεια) και τις αποτυχίες τους σε εξωτερικούς παράγοντες (τύχη, περιστάσεις) (6). Αυτός ο μηχανισμός αυτοπροστασίας οδηγεί στο να βλέπουμε τα λάθη των άλλων πιο εύκολα από τα δικά μας.
- Ανταγωνισμός και Ζήλια σε Κοινωνικές και Επαγγελματικές Σχέσεις
Σε περιβάλλοντα όπου κυριαρχεί ο ανταγωνισμός, όπως στον εργασιακό χώρο, η ανάδειξη των λαθών των άλλων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως στρατηγική για την προσωπική ανέλιξη. Σύμφωνα με μελέτες, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να εστιάζουν στις αποτυχίες των συναδέλφων τους όταν αισθάνονται ότι απειλούνται ή ότι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση (7).
- Ψυχολογική Άμυνα και Ανάγκη για Κοινωνική Καταξίωση
Σε κάποιες περιπτώσεις, η ενασχόληση με τα λάθη των άλλων αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό απέναντι σε προσωπικές ανασφάλειες. Η κατηγορία των άλλων μπορεί να προσφέρει μια ψευδή αίσθηση ανωτερότητας, βοηθώντας το άτομο να νιώσει πιο σημαντικό ή πιο αποδεκτό κοινωνικά (8).
Συμπέρασμα
Η τάση να μιλάμε για τα λάθη των άλλων αντί για τα δικά μας έχει βαθιές ρίζες στην ανθρώπινη ψυχολογία και κοινωνική συμπεριφορά. Από την αποφυγή ευθύνης μέχρι την ανάγκη για κοινωνική αποδοχή, οι λόγοι που οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά ποικίλλουν. Παρόλα αυτά, η προσωπική εξέλιξη και η βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων απαιτούν αυτογνωσία, ειλικρίνεια και την ικανότητα να αναγνωρίζουμε τόσο τα δικά μας λάθη όσο και εκείνα των άλλων με κατανόηση και ισορροπία.
Βιβλιογραφία
1.Festinger, L. (1957). A theory of cognitive dissonance. Stanford University Press.
2.Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
3.Dunbar, R. I. M. (2004). Gossip in evolutionary perspective. Review of General Psychology, 8(2), 100-110.
4.Η επιστήμη του κουτσομπολιού, (2022). Protagon.gr.
5.Freud, S. (1920). Beyond the pleasure principle. International Psycho-Analytical Press.
6.Miller, D. T., & Ross, M. (1975). Self-serving biases in the attribution of causality. Journal of Personality and Social Psychology, 29(3), 503-517.
7.Anderson, C., & Kilduff, G. J. (2009). The pursuit of status in social groups. Current Directions in Psychological Science, 18(5), 295-298.
8.Tesser, A. (1988). Toward a self-evaluation maintenance model of social behavior. Advances in Experimental Social Psychology, 21, 181-227.
Ιωάννα Δημητριάδου
Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός
Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων
Συγγραφέας στο Upbility Publications
Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC