Η αλληλεπίδραση μεταξύ μαθησιακών διαταραχών και προκλήσεων ψυχικής υγείας στα παιδιά αποτελεί μια λεπτή και συχνά παραβλεπόμενη πτυχή της παιδικής ανάπτυξης. Ενώ η προσοχή εστιάζεται δικαιολογημένα στις ακαδημαϊκές δυσκολίες, οι ψυχολογικές επιπτώσεις που βιώνουν αυτά τα παιδιά είναι βαθιές και απαιτούν έγκαιρη και ευαισθητοποιημένη αντιμετώπιση. Η ικανότητα αναγνώρισης των πρώιμων ενδείξεων ψυχικής υγείας σε αυτόν τον ευάλωτο πληθυσμό είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της ολιστικής τους ευημερίας και την πρόληψη μακροπρόθεσμων δυσκολιών (Gregg, 2009).

Τα παιδιά με μαθησιακές διαταραχές, όπως η δυσλεξία, η δυσορθογραφία, η δυσαριθμησία ή η ΔΕΠΥ, αντιμετωπίζουν καθημερινές προκλήσεις που μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμησή τους, τις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις και να απορρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Οι συνεχείς αγώνες στην ακαδημαϊκή πορεία τους, οι πιθανές αρνητικές εμπειρίες από συμμαθητές ή ακόμη και άθελες πληγές από καλοπροαίρετους ενήλικες, μπορούν να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον αυξημένου ψυχολογικού στρες, αυξάνοντας τον κίνδυνο για την εμφάνιση ψυχικών διαταραχών (Margari et al., 2013).

Αναγνωρίζοντας τις Πρώιμες Ενδείξεις

Η αναγνώριση των πρώιμων ενδείξεων ψυχικής δυσφορίας σε παιδιά με μαθησιακές διαταραχές απαιτεί οξεία παρατηρητικότητα και ενσυναίσθηση. Τα παιδιά μπορεί να μην έχουν πάντα τον λεκτικό τρόπο να εκφράσουν τις εσωτερικές τους μάχες. Ωστόσο, υπάρχουν αλλαγές στη συμπεριφορά και την έκφραση που μπορούν να λειτουργήσουν ως σημαντικά “σήματα κινδύνου” για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους φροντιστές:

• Αισθητές Μεταβολές στη Διάθεση: Εμφάνιση επίμονης θλίψης, ανεξήγητης ευερεθιστότητας, υπερβολικού άγχους ή διάχυτων ανησυχιών που δεν συνάδουν με τις τρέχουσες περιστάσεις. Ερευνητικά δεδομένα υπογραμμίζουν την αυξημένη ευαλωτότητα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες στην ανάπτυξη αγχωδών διαταραχών και καταθλιπτικών συμπτωμάτων (Margari et al., 2013).
• Διαταραχές στον Ύπνο και τη Διατροφή: Εμφάνιση δυσκολίας στην έναρξη ή τη διατήρηση του ύπνου, υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, καθώς και σημαντικές αλλαγές στην όρεξη, είτε προς την υπερκατανάλωση τροφής είτε προς την απώλεια της, χωρίς να υπάρχει κάποια προφανής ιατρική αιτία.
• Κοινωνική Απόσυρση και Απομόνωση: Σταδιακή μείωση της συμμετοχής σε δραστηριότητες που παλαιότερα απολάμβαναν, τάση αποφυγής των φίλων και των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Μελέτες έχουν αναδείξει ότι οι δυσκολίες στην επικοινωνία και την κοινωνική κατανόηση, που συχνά συνυπάρχουν με τις μαθησιακές διαταραχές, μπορούν να οδηγήσουν σε αισθήματα απομόνωσης και μειωμένη κοινωνική συμμετοχή (Bauminger & Yirmiya, 2000).
• Σωματοποίηση του Άγχους: Επανειλημμένα παράπονα για σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους ή άλλα αδιευκρίνιστα σωματικά ενοχλήματα, τα οποία συχνά συνδέονται με την αυξημένη ψυχολογική πίεση.
• Δυσανάλογες Αντιδράσεις στην Αποτυχία: Εκδήλωση υπερβολικής απογοήτευσης, έντονων ξεσπασμάτων θυμού ή αισθημάτων έντονης ντροπής μετά από ακαδημαϊκές ή άλλες αποτυχίες. Η συσσωρευμένη εμπειρία δυσκολιών μπορεί να καλλιεργήσει μια αρνητική αυτοεικόνα και να μειώσει την ψυχική ανθεκτικότητα (Seligman, 1975).
• Αυξημένη Ευερεθιστότητα και Επιθετικότητα: Συχνές εκρήξεις θυμού, δυσκολία στη διαχείριση των έντονων συναισθημάτων και αυξημένες συγκρούσεις με τους γύρω τους.
• Αρνητικές Αυτοαναφορές: Λεκτικές εκφράσεις που υποδηλώνουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, όπως “είμαι ανόητος”, “δεν μπορώ να κάνω τίποτα σωστά” ή “κανείς δεν με καταλαβαίνει”.

Η Καθοριστική Σημασία της Έγκαιρης Παρέμβασης

Η έγκαιρη αναγνώριση αυτών των λεπτών αλλά σημαντικών ενδείξεων είναι υψίστης σημασίας για την παροχή της κατάλληλης και έγκαιρης υποστήριξης. Η ψυχική υγεία και η μαθησιακή ανάπτυξη συνδέονται άρρηκτα. Οι ψυχολογικές δυσκολίες μπορούν να επιδεινώσουν τις μαθησιακές προκλήσεις, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο αρνητικών επιπτώσεων και εμποδίζοντας την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του παιδιού. Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να ανακόψει αυτόν τον κύκλο και να θέσει τις βάσεις για μια πιο θετική πορεία (Nelson & Harwood, 2011).

Ο Ρόλος των Ενηλίκων: Δημιουργώντας ένα Δίκτυο Υποστήριξης

Οι ενήλικες που περιβάλλουν το παιδί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση των πρώιμων ενδείξεων ψυχικής δυσφορίας:

• Ενεργητική Παρατήρηση: Καλλιεργήστε την ικανότητα να παρατηρείτε προσεκτικά τις αλλαγές στη συμπεριφορά, τη διάθεση και τις συνήθειες του παιδιού, δίνοντας σημασία ακόμη και στις φαινομενικά μικρές λεπτομέρειες.
• Δημιουργία ενός Ασφαλούς και Υποστηρικτικού Περιβάλλοντος: Καλλιεργήστε ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ανοιχτής επικοινωνίας, όπου το παιδί νιώθει ασφαλές να εκφράσει τα συναισθήματά του χωρίς φόβο κριτικής ή απόρριψης. Δείξτε κατανόηση για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει και επικεντρωθείτε στις προσπάθειες και τις δυνάμεις του.
• Συνεργασία μεταξύ Οικογένειας και Σχολείου: Η στενή συνεργασία και η τακτική ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των γονέων και των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη για τη δημιουργία μιας ολιστικής εικόνας της κατάστασης του παιδιού και για τον συντονισμό των προσπαθειών υποστήριξης.
• Αναζήτηση Επαγγελματικής Βοήθειας: Εάν παρατηρήσετε επίμονες ή ανησυχητικές ενδείξεις ψυχικής δυσφορίας, μην διστάσετε να αναζητήσετε την καθοδήγηση ενός ειδικού ψυχικής υγείας, όπως ενός παιδοψυχολόγου ή ενός εκπαιδευτικού ψυχολόγου. Η έγκαιρη παρέμβαση από έναν ειδικευμένο επαγγελματία μπορεί να κάνει τη διαφορά στην πορεία του παιδιού, παρέχοντας εξατομικευμένες στρατηγικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Συμπερασματικά:

Τα παιδιά με μαθησιακές διαταραχές βρίσκονται σε μια ιδιαίτερα ευάλωτη θέση όσον αφορά την ψυχική τους υγεία. Η ευαισθητοποίηση, η εγρήγορση και η προσεκτική παρατήρηση των πρώιμων ενδείξεων αποτελούν το πρώτο και ουσιαστικότερο βήμα για την παροχή της απαραίτητης υποστήριξης. Ακούγοντας αυτές τις “μικρές φωνές” και ερμηνεύοντας τα “μεγάλα σημάδια”, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου αυτά τα παιδιά θα νιώθουν ασφαλή, κατανοητά και ικανά να ξεπεράσουν τις προκλήσεις τους, αναπτύσσοντας πλήρως τις μοναδικές τους δυνατότητες.

Ενδεικτική Ξένη Βιβλιογραφία:

• Bauminger, N., & Yirmiya, N. (2000). Social and emotional difficulties faced by children with learning disabilities: Implications for intervention. Learning Disability Quarterly, 23(4), 298-314.
• Gregg, N. (2009). Adolescents and adults with learning disabilities and ADHD: Assessment and accommodation. Guilford Press.
• Margari, F., Ventura, P., Cremascoli, R., Bianchi, M., & Balottin, U. (2013). Emotional and behavioural problems in children with learning disabilities. European Journal of Special Needs Education, 28(4), 441-451.
• Nelson, J. R., & Harwood, D. (2011). Preventing academic failure and behavioral disorders: Collaborative problem solving. Guilford Press.
• Seligman, M. E. P. (1975). Helplessness: On depression, development, and death. W. H. Freeman and Company.

 

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων

Συγγραφέας στην Upbility Publications

Μέλος της British Psychological Society, GMBPsS, GBC  (#507984)