Πρόλογος

Η σωστή χρήση του λόγου είναι αυτή που κάνει τον άνθρωπο να διαφέρει από τα υπόλοιπα όντα. Η απόκτηση γλωσσικών δεξιοτήτων εξαρτάται από το πόσο δραστήρια και ενδιαφέρουσα μπορεί να είναι η συμμετοχή των παιδιών με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους και από το κατά πόσο τα ίδια τα παιδιά είναι έτοιμα να δεχτούν τα οποιαδήποτε γλωσσικά ερεθίσματα. Τα παρακάτω στάδια ανάπτυξης του λόγου αντιστοιχούν απλά στον μέσο όρο και η οποιαδήποτε καθυστέρηση σε κάποιον τομέα δε χρειάζεται να ανησυχήσει τους γονείς. Σεβόμαστε το γεγονός πως το κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθμό.

Φωνολογική Ενημερότητα

Η φωνολογική ενημερότητα του λόγου παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της ομιλίας, καθώς το παιδί έχει τη δυνατότητα να εκφράζεται μέσω του προφορικού (κυρίως στην ανάγνωση), αλλά και του γραπτού λόγου. Το παιδί πρέπει να είναι σε θέση να αποκωδικοποιεί τους ήχους των γραμμάτων, να αναγνωρίζει τους ήχους των γραμμάτων μέσα στις λέξεις (το παιδί ήδη αρχίζει και βγάζει ήχους από 2 μηνών), να καταλαβαίνει και να συντάσσει ομοιοκαταληξίες και να χωρίζει και να ενώνει τις συλλαβές.

Τα χαρακτηριστικά του παιδιού ανά ηλικία για σωστή φωνολογική ενημερότητα

Συνήθως, τα παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάπτυξη του λόγου κατά τη νηπιακή ηλικία, υπάρχει 60% πιθανότητα να αντιμετωπίσουν μαθησιακές δυσκολίες κυρίως στην ανάγνωση (υπάρχει σχετικό άρθρο για τη «Δυσαναγνωσία», στο mytwins.gr). Αυτό οφείλεται, κυρίως, στην έλλειψη φωνολογικής ενημερότητας.

2-6 μηνών: Το μωρό επικοινωνεί με το γέλιο ή το κλάμα. Κάνει διάφορα ψελλίσματα και βαβίσματα.

6-12 μηνών: Το μωρό αρχίζει να μπαμπαλίζει και να λέει διάφορες λέξεις όπως, μπαμπάς, μαμά.

Μέχρι 2 χρονών: Το παιδί αρχίζει να λέει διάφορες συλλαβές που αντιστοιχούν σε εικόνες, όπως ‘βου’ (αυτοκίνητο), ‘άτα’ (βόλτα), ‘για’ (χαιρετώ). Αρχίζει να συνδυάζει δύο ή τρεις λέξεις και να δημιουργεί μικρές φράσεις.

 

3 χρονών: Το παιδί αρχίζει να έρχεται σε επαφή με την ανάγνωση. Το βασικό του λεξιλόγιο ανέρχεται περίπου από χίλιες λέξεις. Αρχίζει να αναγνωρίζει τις ομοιοκαταληξίες σ’ ένα τραγούδι. Αρχίζει να περιγράφει με λίγες λέξεις τις εικόνες. Ο λόγος του πλέον, είναι πιο καθαρός.

4-5 χρονών: Το παιδί αρχίζει να αναγνωρίζει τον αριθμό των συλλαβών που έχει μια λέξη και να χτυπάει παλαμάκια. Μπορεί να ενώνει και να χωρίζει τις συλλαβές, κυρίως σε δισύλλαβες λέξεις. Μπορεί να φτιάχνει κολάζ βάζοντας τη φαντασία του και εξηγώντας αυτό που έχει φτιάξει. Γύρω στα 5, αρχίζει να αναγνωρίζει τους ήχους των γραμμάτων και αντιστοιχεί τους ήχους με τις εικόνες (π.χ. Σε ποια εικόνα η λέξη ξεκινάει από τον ήχο του γράμματος «α»;). Αρχίζει να χρησιμοποιεί στο λόγο του αντωνυμίες, προθέσεις, συνδέσμους και κάνει σωστές συντακτικά και γραμματικά προτάσεις. Το βασικό λεξιλόγιο ανέρχεται στις 2.500 λέξεις.

6 χρονών: Είναι περίπου η ηλικία που το παιδί ξεκινάει την Α’ Δημοτικού. Μέχρι τα μέσα της χρονιάς μπορεί πλέον να αποκωδικοποιεί τους ήχους των γραμμάτων. Αρχίζει να παίζει με τα φωνήματα για τη δημιουργία των λέξεων . Μετράει και αναγνωρίζει τα φωνήματα, όχι μόνο σε δισύλλαβες λέξεις αλλά και σε τρισύλλαβες.

7-8 χρονών: Αναγνωρίζει όλα τα γράμματα της αλφαβήτου και τα δίψηφα φωνήεντα και σύμφωνα. Αναγνωρίζει τυχόν λάθη κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης και κάνει αυτοδιόρθωση. Τονίζει σωστά τις λέξεις και σταματάει στα κόμματα και στις τελείες. Χρωματίζει τον τόνο της φωνής του ανάλογα με το ύφος του κειμένου, ακολουθεί τις λέξεις χωρίς το δάχτυλο και τελειώνει σε ικανοποιητικό χρόνο την ανάγνωσή του. Πλέον χειρίζεται πλήρως τη φωνολογική δομή της γλώσσας.

(Πόρποδας, 1984, Κακαβούλης, 1993, Τζουριάδου, 1994, Glazer, 1989, Browne, 1996)

Σημάδια ανησυχίας

Όπως αναφέραμε, οι καλές γλωσσικές δεξιότητες, δηλαδή η σωστή φωνολογική δομή της γλώσσας, ξεκινούν ήδη από τη βρεφική ηλικία και ολοκληρώνονται μέχρι την ηλικία των 5 – 6 ετών. Υπάρχουν, όμως, σημάδια ανησυχίας που μπορούν να θορυβήσουν το γονιό και να τον καθοδηγήσουν σε πρώιμη παρέμβαση. Για να βγει η διάγνωση για διαταραχές του λόγου, το παιδί έχει εξεταστεί για τυχόν κώφωση, για αυτισμό, για εγκεφαλική παράλυση και για νοητική καθυστέρηση. Ο πρώτος ειδικός που παρεμβαίνει και καθοδηγεί τον γονιό και το παιδί για την οποιαδήποτε καθυστέρηση και ανάπτυξη του λόγου είναι ο παιδίατρος ή ο αναπτυξιολόγος.

 

1.Όταν το παιδί δε βγάζει ήχους (μέχρι 12 μηνών).

2.Όταν το παιδί, πριν από τα 2 χρόνια, δεν εμφανίζει στον λόγο του τις πρώτες λέξεις (π.χ. μπαμπά, μαμά, γιαγιά).

3.Όταν δεν εκτελεί εντολές (μέχρι την ηλικία των 2 χρόνων)

4.Όταν δεν ανταποκρίνεται στο άκουσμα του ονόματός του (μέχρι την ηλικία των 2 χρόνων).

5.Όταν το παιδί, μέχρι τα 3 χρόνια, δεν εκφράζεται με πολύ λόγο αλλά με χειρονομίες.

6.Όταν, μέχρι την ηλικία των 5 χρόνων, δεν μπορεί να προφέρει κυρίως, σωστά τα γράμματα ‘ρ,σ,λ,θ,ξ,ψ,τζ,τσ,τα’ και ο λόγος του είναι ανακριβής.

7.Όταν, μέχρι την ηλικία των 5 χρόνων δεν μπορεί να κάνει προτάσεις.

8.Όταν μέχρι την ηλικία των 5 -6 χρόνων αντικαθιστά λανθασμένα  το θέμα ή την κατάληξη των λέξεων σε σχέση με αυτό που θέλει τελικά να πει (π.χ. αντί για ‘μπάλα’, λέει ‘άλα’ ή αντί για ‘μπανάνα’ λέει ‘νάνα’).

9.Όταν δε χρησιμοποιεί τις σωστές λέξεις για την περιγραφή μιας εικόνας.

(Πόρποδας, 2005, Μαυρομάτη, 2004, Μαρκοβίτης – Τζουριάδου, 1991)

 

Δίδυμα και ομιλία

Γνωρίζουμε, πως τα δίδυμα έχουν τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας. Σύμφωνα με έρευνες, τα δίδυμα παρουσιάζουν κάποια καθυστέρηση του λόγου, χωρίς όμως να σημαίνει πως είναι παθολογική. Απλά, περνούν πολλές ώρες μαζί, κατανοεί το ένα το άλλο, έχουν τον δικό τους τρόπο να επικοινωνούν και βλέπουν πως καλύπτονται οι ανάγκες τους. Οπότε, δε νιώθουν την ανάγκη να παράγουν ήχους που αργότερα αυτοί οι ήχοι γίνονται λέξεις. Αν καταλαβαίνουν αυτό που τους ζητά ο ενήλικας να κάνουν, γυρίζουν το κεφάλι τους όταν ακούν το όνομά τους, προσπαθούν να ‘μιλήσουν’, διαβάζουν βιβλία με τον δικό τους τρόπο, τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας (υπάρχει σχετικό άρθρο «Δίδυμα και Ομιλία στο mytwins.gr).

(Bishop, D.V. and Bishop, S.J, 1998)

 

Επίλογος

Σύμφωνα με τον Τσόμσκι (1965), τα παιδιά γεννιούνται με έμφυτη την προδιάθεση να μιλούν. Από ‘κει και πέρα, το παιδί, για να αποκτήσει έναν σωστό γλωσσικό μηχανισμό, στηρίζεται στα ερεθίσματα που δέχεται από το οικογενειακό και ευρύτερο περιβάλλον που του δίνουν τη δυνατότητα να εκφράσει τις ανάγκες του με λόγια. Οι ενήλικες, όσο περισσότερο μιλούν στα παιδιά, τόσο πιο γρήγορα εκείνα μαθαίνουν και με την ηλικία εμπλουτίζουν το λεξιλόγιό τους. Οπότε, αν ο γονιός υποψιαστεί πως το παιδί του υστερεί στην ανάπτυξη του λόγου του σε σχέση με την ηλικία που βρίσκεται, αλλά και σε σύγκριση με τα παιδιά της ηλικίας του, καλό είναι να απευθυνθεί σε ειδικούς. Όσο πιο γρήγορα γίνει η διάγνωση, τόσο καλύτερα και θετικότερα θα είναι τα αποτελέσματα.

 

Πηγή: www.mytwins.gr

 

 

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων, CBT

Συγγραφέας στο Upbility Publications

Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC