Η σύγχρονη αντιμετώπιση παιδιών και εφήβων με ΔΕΠ-Υ και Δυσλεξία απαιτεί μια πολυεπίπεδη και εξατομικευμένη προσέγγιση. Ενώ η ψυχοθεραπεία συχνά προτείνεται, η συμβουλευτική, η ψυχοεκπαίδευση και η στοχευμένη ενίσχυση δεξιοτήτων αποτελούν την επιστημονικά αποδεκτή βάση για την υποστήριξη αυτών των πληθυσμών, προσφέροντας πρακτικές και εφαρμόσιμες λύσεις (1,2).
Θεωρητικό Πλαίσιο και Επιστημονική Τεκμηρίωση
Η σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία υπογραμμίζει την αποτελεσματικότητα της συμβουλευτικής και των εξειδικευμένων παρεμβάσεων στη βελτίωση της λειτουργικότητας και της ποιότητας ζωής των παιδιών και εφήβων. Στη ΔΕΠ-Υ, πρωταρχική θέση καταλαμβάνει η Συμπεριφορική Εκπαίδευση Γονέων (Behavioral Parent Training – BPT), η οποία βοηθά τους γονείς να θέτουν σαφή όρια και να ενισχύουν τις θετικές συμπεριφορές, δημιουργώντας έτσι ένα πιο σταθερό και υποστηρικτικό περιβάλλον (3). Παράλληλα, η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) μπορεί να ενδυναμώσει σημαντικά τον έφηβο ή το παιδί, ενισχύοντας την αυτορρύθμιση, την οργάνωση, την αυτοπαρατήρηση και τις κοινωνικές δεξιότητες, ενώ συμβάλλει στη μείωση του άγχους και των συναισθηματικών δυσκολιών (4,5). Στη Δυσλεξία, η έμφαση δίνεται σε στοχευμένες ψυχοεκπαιδευτικές παρεμβάσεις και πολυαισθητηριακές μεθόδους, όπως οι προσεγγίσεις του Orton-Gillingham (6), της Lindamood-Bell (7), των Hochman & Wexler (8), της Green, V. (9) και άλλες, που ενεργοποιούν ταυτόχρονα πολλαπλά αισθητηριακά κανάλια για την ενίσχυση της ανάγνωσης και της γραφής (10). Επιπλέον, η συμβουλευτική παρέμβαση μέσω της γνωσιακής-συμπεριφορικής προσέγγισης μπορεί να βοηθήσει τον μαθητή να αντιμετωπίσει τον αντίκτυπο της δυσλεξίας στην ψυχική του ανθεκτικότητα, την αυτοεκτίμηση και το άγχος απόδοσης. Παιδιά με δυσλεξία συχνά αναπτύσσουν αρνητικά σχήματα σκέψης του τύπου «δεν τα καταφέρνω», «είμαι χαζός/ή», «όλοι οι άλλοι είναι καλύτεροι». Μέσα από τεχνικές όπως η γνωσιακή αναδόμηση, η σταδιακή έκθεση σε καταστάσεις άγχους (π.χ., ανάγνωση μπροστά στην τάξη) και η ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης, η CBT μπορεί να βοηθήσει σημαντικά το παιδί να αποκτήσει μια πιο ρεαλιστική, θετική και λειτουργική αντίληψη για τον εαυτό του (11,12).
Σε κάθε περίπτωση, κοινός στόχος των παρεμβάσεων για τη ΔΕΠ-Υ και τη Δυσλεξία είναι η ενίσχυση των εκτελεστικών λειτουργιών, όπως ο προγραμματισμός, η οργάνωση, η αναστολή παρορμήσεων και η ευελιξία σκέψης, που αποτελούν τον πυρήνα της αποτελεσματικής μάθησης και καθημερινής λειτουργικότητας (5,13).
Ο Ρόλος του Ψυχολόγου στη στήριξη μαθητών με Δυσλεξία και στη ΔΕΠ-Υ
Ο ψυχολόγος με εξειδίκευση στην ειδική αγωγή και στη γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση διαδραματίζει έναν πολυδιάστατο ρόλο στην υποστήριξη παιδιών
με ΔΕΠ-Υ και Δυσλεξία, προσφέροντας τόσο ψυχολογική όσο και εκπαιδευτική παρέμβαση, προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε παιδιού. Παράλληλα, εφαρμόζει προγράμματα εκπαίδευσης γονέων (Parent Training), προσφέροντας πρακτικά εργαλεία για τη διαχείριση συμπεριφορικών, συναισθηματικών και μαθησιακών προκλήσεων στο σπίτι. Επιπλέον, η ψυχοεκπαίδευση αποτελεί βασικό πυλώνα της παρέμβασης, τόσο για τα παιδιά όσο και για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Στόχος είναι η κατανόηση της φύσης των δυσκολιών και η ανάπτυξη κατάλληλων στρατηγικών στήριξης (13).
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στην ενίσχυση εκτελεστικών λειτουργιών, όπως η οργάνωση, η διαχείριση χρόνου, η σχολική μελέτη, οι κοινωνικές δεξιότητες και η συναισθηματική αυτορρύθμιση. Αυτές οι δεξιότητες συχνά παρουσιάζουν ελλείμματα σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ και μαθησιακές διαταραχές (13,14).
Ο ψυχολόγος συνεργάζεται ενεργά με το σχολικό πλαίσιο, διαμεσολαβώντας με τους εκπαιδευτικούς για την εφαρμογή λογικών και ρεαλιστικών προσαρμογών, με στόχο την υποστήριξη της σχολικής επίδοσης και της καθημερινής συμμετοχής του παιδιού στην εκπαιδευτική διαδικασία (16).
Περαιτέρω, δίνεται έμφαση στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και της ψυχοκοινωνικής προσαρμογής του παιδιού. Επιπλέον, μέσω συμβουλευτικών και θεραπευτικών τεχνικών, επιδιώκεται η πρόληψη ή η αντιμετώπιση δευτερογενών ψυχολογικών δυσκολιών, όπως το άγχος, η απογοήτευση ή η εσωτερίκευση της αποτυχίας (16). Τέλος, ο ψυχολόγος είναι σε θέση όχι μόνο να εντοπίσει δυσκολίες που σχετίζονται με τη ΔΕΠ-Υ ή τη δυσλεξία, αλλά και να διερευνήσει εάν συνυπάρχουν ψυχικές διαταραχές (όπως άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές συμπεριφοράς). Σε περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται συννοσηρότητα, κρίνεται η αναγκαιότητα ψυχοθεραπευτικής παρέμβασης (12,14)
Συμπεράσματα
Η συμβουλευτική αποτελεί μια διακριτή, επιστημονικά θεμελιωμένη προσέγγιση που έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική για την ΔΕΠ-Υ και τη Δυσλεξία. Είναι συχνά η πιο κατάλληλη και αποτελεσματική παρέμβαση, ιδίως όταν ο πρωταρχικός στόχος είναι η ενίσχυση της λειτουργικότητας, η υποστήριξη των γονέων, η εκπαίδευση σε στρατηγικές αντιμετώπισης και η συνεργασία με το σχολικό περιβάλλον. Η εστίαση σε αυτές τις παρεμβάσεις επιτρέπει μια πιο άμεση και πρακτική αντιμετώπιση των καθημερινών δυσκολιών, ενισχύοντας την προσαρμοστικότητα και την ποιότητα ζωής των παιδιών και εφήβων.
Βιβλιογραφία
1.American Academy of Pediatrics. (2019). Clinical Practice Guideline for the Diagnosis, Evaluation, and Treatment of ADHD in Children and Adolescents. Pediatrics, 144(4), e20192528.
2.National Institute for Health and Care Excellence (NICE). (2018). Attention deficit hyperactivity disorder: Diagnosis and management (NICE guideline NG87).
3.Barkley, R. A. (2013). Taking Charge of ADHD: The Complete, Authoritative Guide for Parents (3rd ed.). New York: Guilford Press.
4.Safren, S. A., Sprich, S. E., Mimiaga, M. J., Surman, C., Knouse, L., Groves, M., & Otto, M. W. (2010). Cognitive behavioral therapy for ADHD in medication-treated adults: A randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(5), 720-730.
5.DuPaul, G. J., & Stoner, G. (2014). ADHD in the Schools: Assessment and Intervention Strategies (3rd ed.). New York: Guilford Press.
6.Orton-Giullingham Online Academy: Developing Fluency. Orton-Gillingham Online Academy (2020).
7.Bell, N. and Bonetti, Ch.: Talkies/ Visualizing and Verbalizing for Oral Language Comprehension and Expression (2006).
8.Hochman, J.C. & Wexler, N.: The Writing Revolution: A guide to advancing thinking through writing in all subjects and grades. Jossey-Bass A Wiley Brand (2017).
9.Green, V.E. & Enfield, M.L. (2015). Framing your Thoughts. Project Read
10.Snowling, M. J., & Hulme, C. (2012). Interventions for children’s language and literacy difficulties. International Journal of Language & Communication Disorders, 47(1), 27–34.
11.Davis, T. E., III, & Ollendick, T. H. (2005). Cognitive-behavioral therapy for children with learning disabilities: A clinical perspective. Journal of Cognitive Psychotherapy, 19(2), 159–170.
12.Sofronoff, K., & Sheffield, J. (2004). CBT and social skills training for children with learning difficulties: A group intervention. Behaviour Change, 21(3), 157–171.
- Wright, J. H., & Davis, D. (2014). CBT principles in treating children and adolescents: The nuts and bolts.
Warren, E. (2022): Developing Executive Functions & Study Strategies: A comprehensive Approach.
14.Antshel, K. M., Faraone, S. V., Stoll, M. A., Gordon, M., Ryan, S., & Barkley, R. (2012). Does cognitive-behavioral therapy improve psychosocial functioning in adolescents with ADHD? Journal of Attention Disorders, 16(7), 548-557.
15.Χούκλης, Γ. (2010). ΔΕΠ-Υ: Οδηγός για Εκπαιδευτικούς και Γονείς. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.
16.Kavale, K. A., & Forness, S. R. (2000). What definitions of learning disability say and don’t say: A critical analysis. Journal of Learning Disabilities, 33(3), 239–256.
Ιωάννα Δημητριάδου
Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός
Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη & Ψυχοεκπαίδευση Γονέων
Orton-Gillingham Practitioner / Executive Functioning Coach (Dr. Erica Warren)
Μετεκπαιδευόμενη στη Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (Beck Institute)
Συγγραφέας στην Upbility Publications
Μέλος της British Psychological Society, GMBPsS, GBC