Το κοινωνικό άγχος είναι μια από τις πιο συχνές μορφές άγχους στους εφήβους και μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την καθημερινότητά τους, τη σχολική τους επίδοση και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Η επιστημονική βιβλιογραφία έχει αναδείξει διάφορες στρατηγικές που μπορούν να βοηθήσουν έναν έφηβο να διαχειριστεί το κοινωνικό του άγχος και να αναπτύξει αυτοπεποίθηση στις κοινωνικές του αλληλεπιδράσεις.
- Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT)
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive-Behavioral Therapy, CBT) θεωρείται η πιο αποτελεσματική παρέμβαση για τη διαχείριση του κοινωνικού άγχους στους εφήβους (Albano & DiBartolo, 2007). Οι βασικές τεχνικές της περιλαμβάνουν:
- Αναγνώριση αρνητικών σκέψεων: Οι έφηβοι συχνά σκέφτονται ότι θα τους κρίνουν αρνητικά. Η CBT τους βοηθά να εντοπίζουν αυτές τις σκέψεις και να τις αμφισβητούν.
- Αναδιάρθρωση σκέψεων: Επαναπροσδιορίζοντας τις αρνητικές πεποιθήσεις, οι έφηβοι μαθαίνουν να αντικαθιστούν τις μη ρεαλιστικές ανησυχίες με πιο θετικές και λογικές ερμηνείες.
- Σταδιακή έκθεση σε κοινωνικές καταστάσεις: Ο έφηβος εξασκείται σε μικρά, ελεγχόμενα κοινωνικά περιβάλλοντα και σταδιακά αυξάνει το επίπεδο δυσκολίας.
- Στρατηγικές Έκθεσης και Εξοικείωσης
Σύμφωνα με τους Craske & Barlow (2006), η σταδιακή έκθεση στις κοινωνικές καταστάσεις είναι κρίσιμη για τη μείωση του κοινωνικού άγχους. Μερικές πρακτικές τεχνικές περιλαμβάνουν:
- Προσομοίωση κοινωνικών σεναρίων: Ο έφηβος εξασκείται σε καθημερινές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσω ρόλων.
- Μικρές προκλήσεις: Μπορεί να ξεκινήσει με απλές ενέργειες, όπως να ρωτήσει κάτι σε έναν συμμαθητή ή να μιλήσει σε έναν υπάλληλο καταστήματος.
- Σταδιακή αύξηση της δυσκολίας: Με τον καιρό, ο έφηβος μπορεί να συμμετάσχει σε μεγαλύτερες κοινωνικές συγκεντρώσεις ή να παρουσιάσει κάτι σε κοινό.
- Αναπνευστικές και Χαλαρωτικές Τεχνικές
Οι τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση του άγχους και στη βελτίωση της συναισθηματικής διαχείρισης (Hofmann et al., 2009). Ορισμένες από αυτές περιλαμβάνουν:
- Διαφραγματική αναπνοή: Εισπνοή για 4 δευτερόλεπτα, κράτημα για 4 δευτερόλεπτα, εκπνοή για 6-8 δευτερόλεπτα.
- Προοδευτική μυϊκή χαλάρωση: Σύσπαση και χαλάρωση διαφόρων μυϊκών ομάδων για τη μείωση της έντασης.
- Mindfulness και διαλογισμό: Οι τεχνικές ενσυνειδητότητας βοηθούν τους εφήβους να εστιάζουν στο παρόν αντί να ανησυχούν για μελλοντικές κοινωνικές καταστάσεις.
- Ανάπτυξη Κοινωνικών Δεξιοτήτων και Αυτοπεποίθησης
Η έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων μπορεί να αυξήσει το κοινωνικό άγχος. Η ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων μέσω της εξάσκησης μπορεί να βελτιώσει την αυτοπεποίθηση (Spence et al., 2000). Οι βασικές στρατηγικές περιλαμβάνουν:
- Ασκήσεις επικοινωνίας: Χρήση βλεμματικής επαφής, ενεργητική ακρόαση και κατάλληλη γλώσσα του σώματος.
- Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης: Οι έφηβοι μπορούν να ενθαρρύνονται να σημειώνουν καθημερινά μικρές επιτυχίες τους.
- Διαχείριση της κριτικής και της απόρριψης: Η κατανόηση ότι η απόρριψη δεν είναι προσωπική μπορεί να μειώσει το άγχος.
- Συγκεκριμένες Ασκήσεις για την Αντιμετώπιση του Κοινωνικού Άγχους
- Ημερολόγιο Κοινωνικών Αλληλεπιδράσεων: Ο έφηβος καταγράφει καθημερινά τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του, πώς αισθάνθηκε και πώς θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά.
- Τεχνική “Εάν-Τότε”: Ο έφηβος σχεδιάζει πώς θα αντιδράσει σε δύσκολες κοινωνικές καταστάσεις (π.χ., “Εάν με κοροϊδέψουν, τότε θα απαντήσω ψύχραιμα και θα απομακρυνθώ”).
- Συμμετοχή σε Ομαδικές Δραστηριότητες: Συμμετοχή σε αθλητικές ή καλλιτεχνικές ομάδες για σταδιακή εξοικείωση με κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
- Εξάσκηση σε Θετική Αυτοομιλία: Ο έφηβος επαναλαμβάνει θετικές δηλώσεις όπως “Μπορώ να το καταφέρω” πριν από μια κοινωνική κατάσταση. Πρακτική εξάσκηση μπροστά σε καθρέφτη ή καταγραφή σε ημερολόγιο βοηθά στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης.
- Άσκηση Παιχνιδιού Ρόλων: Ο έφηβος συνεργάζεται με έναν φίλο, γονέα ή σύμβουλο για να προσομοιώσει κοινωνικές καταστάσεις που του προκαλούν άγχος (π.χ., παρουσίαση στην τάξη, συζήτηση με έναν ξένο). Μέσα από την επανάληψη, εξοικειώνεται με τις αντιδράσεις του και βελτιώνει την αυτοπεποίθησή του.
- Υποστήριξη από Οικογένεια και Φίλους
Η κοινωνική υποστήριξη παίζει κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση του άγχους (La Greca & Lopez, 1998). Οι γονείς και οι φίλοι μπορούν να βοηθήσουν με τους εξής τρόπους:
- Ενθάρρυνση για συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες: Οι γονείς μπορούν να προτείνουν δραστηριότητες όπως αθλητισμός ή εθελοντισμός.
- Αποφυγή υπερπροστατευτικότητας: Οι γονείς δεν πρέπει να αποφεύγουν να εκθέτουν το παιδί τους σε κοινωνικές καταστάσεις από φόβο μήπως αγχωθεί.
- Προσφορά συναισθηματικής στήριξης: Η κατανόηση και η αποδοχή από το οικογενειακό περιβάλλον βοηθούν τον έφηβο να αισθάνεται ασφαλής.
Συμπέρασμα
Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι το κοινωνικό άγχος στους εφήβους μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με στοχευμένες στρατηγικές και συγκεκριμένες ασκήσεις. Η εφαρμογή αυτών των πρακτικών μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να αισθάνονται πιο άνετα και σίγουροι στις κοινωνικές τους αλληλεπιδράσεις.
Βιβλιογραφία
- Albano, A. M., & DiBartolo, P. M. (2007). Cognitive-Behavioral Therapy for Social Anxiety Disorder in Adolescents: Current Status and Future Directions. Clinical Child and Family Psychology Review, 10(1), 1-21.
- Craske, M. G., & Barlow, D. H. (2006). Mastery of Your Anxiety and Panic: Workbook. Oxford University Press.
- Hofmann, S. G., Sawyer, A. T., Witt, A. A., & Oh, D. (2009). The Effect of Mindfulness-Based Therapy on Anxiety and Depression: A Meta-Analytic Review. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 78(2), 169-183.
- La Greca, A. M., & Lopez, N. (1998). Social Anxiety Among Adolescents: Linkages with Peer Relations and Friendships. Journal of Abnormal Child Psychology, 26(2), 83-94.
- Spence, S. H., Donovan, C. L., & Brechman-Toussaint, M. (2000). The Treatment of Childhood Social Phobia: The Effectiveness of a Social Skills Training-Based, Co
- Ιωάννα Δημητριάδου Ψυχολόγος-Ειδική ΠαιδαγωγόςΕξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων
Συγγραφέας στο Upbility Publications
Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC