Εισαγωγή
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αποτελεί μια από τις πιο κοινές νευροαναπτυξιακές διαταραχές στην εφηβεία. Τα χαρακτηριστικά της, όπως παρορμητικότητα, δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων και κοινωνική αδεξιότητα, καθιστούν τους εφήβους ιδιαίτερα ευάλωτους σε αρνητικές κοινωνικές εμπειρίες και τοξικές σχέσεις (Hoza et al., 2005).
Η αλληλεπίδραση με τοξικούς ή χειριστικούς συμμαθητές μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα άγχους, απομόνωσης ή ακόμα και επιθετικής συμπεριφοράς εκ μέρους του εφήβου με ΔΕΠΥ (Mikami et al., 2010). Η στοχοποίηση από συνομηλίκους και η θυματοποίηση είναι συχνά φαινόμενα, με σημαντικές ψυχολογικές επιπτώσεις.
Κοινωνικές Δυσκολίες και Θυματοποίηση
Μελέτες δείχνουν ότι οι έφηβοι με ΔΕΠΥ εμφανίζουν σημαντικά αυξημένα ποσοστά απόρριψης και εκφοβισμού από συνομηλίκους. Σύμφωνα με μελέτες, οι έφηβοι με ΔΕΠΥ διατρέχουν 2 έως 3 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να στοχοποιηθούν ή να βιώσουν συναισθηματική κακοποίηση από συνομηλίκους (Seymour et al., 2014).
Επιπλέον, η δυσκολία τους να διαβάζουν σωστά τα κοινωνικά σήματα ή να ερμηνεύουν ειρωνεία, πίεση ή παθητική επιθετικότητα, επιτείνει την έκθεσή τους σε χειριστικές συμπεριφορές (de Boo & Prins, 2007).
Στρατηγικές Αντιμετώπισης
- Εκπαίδευση στις Κοινωνικές Δεξιότητες
Η στοχευμένη παρέμβαση σε δεξιότητες όπως η διεκδικητικότητα, η αυτορρύθμιση και η αναγνώριση τοξικών προτύπων είναι αποτελεσματική.
Παράδειγμα:
Σε role-play, ο έφηβος εξασκείται στο να απαντά με ψυχραιμία: – «Δεν μου αρέσει ο τρόπος που μου μιλάς. Αν θέλεις κάτι, πες το ήρεμα.»
Αυτό μειώνει την πιθανότητα σύγκρουσης και ενισχύει την αυτοεκτίμηση (Greene et al., 2002).
- Υποστήριξη από Ενήλικες
Ο ρόλος γονέων και εκπαιδευτικών είναι καθοριστικός για την ερμηνεία καταστάσεων και την ενίσχυση της συναισθηματικής κατανόησης.
Παράδειγμα:
Ο θεραπευτής ρωτά:
– «Όταν έγινε αυτό, τι σκέφτηκες; Ποιο συναίσθημα βγήκε πρώτο;»
Η διαδικασία αυτή ενισχύει τη μεταγνωστική επίγνωση και μειώνει την παρορμητικότητα (Barkley, 2015).
- Καλλιέργεια Ορίων και Αποστασιοποίησης
Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ πρέπει να μάθουν πότε να αποχωρούν από μία βλαπτική κοινωνική επαφή χωρίς να νιώθουν ενοχές ή “υπερβολικοί”.
Παράδειγμα 1 – Λεκτικό Όριο:
– «Αν συνεχίσεις έτσι, δεν θέλω να μιλάμε.»
Παράδειγμα 2 – Σχέδιο Αποφυγής:
– «Όταν δω ότι με ειρωνεύεται, φεύγω από την ομάδα. Δεν συνεχίζω τη συζήτηση.»
Συμπεράσματα
Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ έχουν μεγαλύτερη ανάγκη υποστήριξης για να ανταπεξέλθουν σε τοξικές κοινωνικές συνθήκες. Η ψυχοεκπαίδευση, η ανάπτυξη μεταγνωστικών εργαλείων και η σταθερή καθοδήγηση από ενήλικες μπορούν να προστατεύσουν την ψυχική τους υγεία και να ενισχύσουν τη θετική τους ταυτότητα.
Ξένη Βιβλιογραφία
- Barkley, R. A. (2015). Attention-Deficit Hyperactivity Disorder: A Handbook for Diagnosis and Treatment. Guilford Publications.
- de Boo, G. M., & Prins, P. J. (2007). Social incompetence in children with ADHD: Possible moderators and mediators in social-skills training. Clinical Psychology Review, 27(1), 78–97.
- Greene, R. W., Biederman, J., Faraone, S. V., et al. (2002). Social impairment in ADHD: The role of oppositional and conduct problems. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 41(7), 845–852.
- Hoza, B., Mrug, S., Gerdes, A. C., et al. (2005). What aspects of peer relationships are impaired in children with ADHD? Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73(3), 411–423.
- Mikami, A. Y., Hinshaw, S. P., et al. (2010). Peer functioning in girls with ADHD: Results from a longitudinal study. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 39(3), 353–367.
- Seymour, K. E., Chronis-Tuscano, A., Halldorsdottir, T., et al. (2014). Emotion regulation mediates the relationship between ADHD and depressive symptoms in youth. Journal of Abnormal Child Psychology, 42, 611–621.
Ιωάννα Δημητριάδου
Ψυχολόγος- Ειδική Παιδαγωγός
Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD
Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων
Συγγραφέας στην Upbility Publications
Μέλος της British Psychological Society, GMBPsS, GBC