Η εφηβεία αποτελεί μια κρίσιμη αναπτυξιακή φάση κατά την οποία οι νέοι βιώνουν σημαντικές βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές αλλαγές (Blakemore, 2018). Αυτές οι μεταβολές συχνά επηρεάζουν τη σχέση τους με τους γονείς, οδηγώντας σε συγκρούσεις και επικοινωνιακά εμπόδια (Laursen & Collins, 2009). Οι γονείς από τη μεριά τους προσπαθούν να διατηρήσουν μια ισορροπία μεταξύ της προστασίας και της παροχής αυτονομίας.

Κατανόηση της οπτικής των γονέων

Οι γονείς τείνουν να αντιλαμβάνονται τις συμπεριφορές των εφήβων μέσα από το πρίσμα της ανατροφής και των αξιών τους. Σύμφωνα με τη θεωρία της γονεϊκής τυπολογίας του Baumrind (1967), η γονεϊκή συμπεριφορά μπορεί να ταξινομηθεί σε τρεις βασικούς τύπους:

Αυταρχική Συμπεριφορά

• Χαρακτηριστικά: Οι γονείς που υιοθετούν αυτό το στυλ έχουν εξαιρετικά υψηλές απαιτήσεις και αναμένουν άμεση υπακοή. Η επικοινωνία τους είναι κυρίως μονολογική, χωρίς να ενθαρρύνουν την αμφίδρομη συζήτηση.
• Συμπεριφορά: Δίνουν μεγάλη έμφαση στον έλεγχο και την πειθαρχία, χρησιμοποιώντας συχνά τιμωρίες και αυστηρούς κανόνες για να διασφαλίσουν τη συμμόρφωση. Η συναισθηματική τους ανταπόκριση είναι περιορισμένη, με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει λιγότερο άνετα να εκφράσει τα συναισθήματά του.
• Επιπτώσεις: Μπορεί να οδηγήσει σε υψηλά επίπεδα φόβου ή άγχους στο παιδί, καθώς και σε μειωμένη αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, το παιδί μπορεί να αναπτύξει καλή ακαδημαϊκή απόδοση λόγω της αυστηρής πειθαρχίας.

Ανεκτική Συμπεριφορά

• Χαρακτηριστικά: Οι γονείς αυτού του τύπου είναι εξαιρετικά ζεστοί και συναισθηματικά προσβάσιμοι, αλλά δεν θέτουν σαφή ή σταθερά όρια και κανόνες.
• Συμπεριφορά: Υπάρχει έμφαση στην υποστήριξη και την αποδοχή, ενώ οι γονείς συχνά αποφεύγουν τη χρήση κυρώσεων ή πειθαρχίας. Τα παιδιά ενθαρρύνονται να εκφράζουν τα συναισθήματά τους ελεύθερα, αλλά συχνά χωρίς την απαραίτητη καθοδήγηση για την ανάπτυξη αυτοπειθαρχίας.
• Επιπτώσεις: Αυτό το στυλ μπορεί να ενισχύσει τη δημιουργικότητα και την αυτοέκφραση του παιδιού, αλλά συχνά οδηγεί σε προβλήματα σχετικά με τον αυτοέλεγχο και την ικανότητα διαχείρισης κανόνων και εξουσίας στο μέλλον.

Δημοκρατική Συμπεριφορά

• Χαρακτηριστικά: Αυτό το στυλ συνδυάζει την υψηλή συναισθηματική υποστήριξη με σαφή και συνεπή όρια. Οι γονείς δείχνουν αγάπη και κατανόηση, ενώ ταυτόχρονα θέτουν κανόνες και προσδοκίες.
• Συμπεριφορά: Υιοθετούν μια ισορροπία ανάμεσα στην αυστηρότητα και την ευαισθησία, ενθαρρύνοντας την αμφίδρομη επικοινωνία και την ανεξαρτησία του παιδιού. Οι αποφάσεις εξηγούνται και τα παιδιά συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, κάτι που τους διδάσκει την αξία της ευθύνης.
• Επιπτώσεις: Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που μεγαλώνουν σε αυτό το περιβάλλον τείνουν να αναπτύσσουν υγιείς κοινωνικές δεξιότητες, υψηλή αυτοπεποίθηση και καλή ακαδημαϊκή απόδοση. Επιπλέον, μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να λαμβάνουν λογικές αποφάσεις σε περίπλοκες καταστάσεις.

Έρευνες δείχνουν ότι η δημοκρατική ανατροφή σχετίζεται με υψηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και κοινωνικής προσαρμοστικότητας στους εφήβους (Steinberg, 2001). Αντίθετα, ο αυταρχικός τρόπος ανατροφής μπορεί να οδηγήσει σε αντιδραστικές συμπεριφορές και απόσυρση από την επικοινωνία (Grolnick, 2003).

 Πώς οι γονείς μπορούν να κατανοήσουν τους εφήβους

Για να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ γονέων και εφήβων, οι γονείς μπορούν να εφαρμόσουν τις παρακάτω επιστημονικά τεκμηριωμένες τεχνικές:

1. Ενεργητική ακρόαση (Active listening) – Έρευνες δείχνουν ότι όταν οι γονείς ακούν ενεργά χωρίς να διακόπτουν, οι έφηβοι είναι πιο πιθανό να μοιραστούν προσωπικές τους ανησυχίες (Gordon, 2000).

Παράδειγμα:
Όταν ο έφηβος αναφέρει ότι αισθάνεται άγχος για τις επερχόμενες εξετάσεις, ο γονέας μπορεί να καθίσει μαζί του, να διατηρήσει οπτική επαφή και να τον ενθαρρύνει να εκφράσει τα συναισθήματά του με ερωτήσεις όπως «Τι σε απασχολεί περισσότερο;» ή «Μπορείς να μου περιγράψεις τι νιώθεις αυτή τη στιγμή;». Αυτή η προσέγγιση δίνει στον έφηβο την αίσθηση ότι ακούγεται και κατανοείται, χωρίς να διακόπτει ή να υποτιμά τα συναισθήματά του.

1. Συναισθηματική επικύρωση (Emotional validation) – Αναγνωρίζοντας τα συναισθήματα του εφήβου χωρίς απαραίτητα να συμφωνούν με τις πράξεις του, οι γονείς συμβάλλουν στη ρύθμιση του συναισθηματικού του κόσμου (Siegel & Bryson, 2011).

Παράδειγμα:
Όταν ο έφηβος εκδηλώνει λύπη ή θυμό για μια αποτυχία, ο γονέας μπορεί να πει: «Καταλαβαίνω ότι νιώθεις απογοήτευση και θυμό. Είναι φυσιολογικό να αισθάνεσαι έτσι όταν κάτι δεν πηγαίνει όπως το ήθελες». Με αυτόν τον τρόπο, το παιδί νιώθει ότι τα συναισθήματά του αναγνωρίζονται και επικυρώνονται, χωρίς να υπάρχει άμεση κρίση για τις πράξεις του.

1. Συνεπής καθοδήγηση (Consistent guidance) – Οι σταθεροί και σαφείς κανόνες βοηθούν τους εφήβους να αναπτύξουν αυτοπειθαρχία και υπευθυνότητα (Dishion & Patterson, 2006).

Παράδειγμα:
Ένας γονέας μπορεί να ορίσει έναν κανόνα όπως «Πρέπει να τελειώνεις τις σχολικές σου υποχρεώσεις πριν ξεκινήσεις οποιαδήποτε ψυχαγωγική δραστηριότητα». Εάν ο έφηβος δεν τηρεί αυτόν τον κανόνα, τότε εφαρμόζονται προκαθορισμένες συνέπειες, όπως ο περιορισμός της χρήσης του τηλεφώνου ή των social media για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Αυτή η συνέπεια τον βοηθά να κατανοήσει τη σχέση μεταξύ ενεργειών και συνεπειών, ενισχύοντας την αίσθηση ευθύνης και αυτοπειθαρχίας.

Πώς οι έφηβοι μπορούν να κατανοήσουν τους γονείς τους;

Οι έφηβοι μπορούν να διευκολύνουν τη σχέση τους με τους γονείς υιοθετώντας στρατηγικές όπως:

1. Καλλιέργεια ενσυναίσθησης – Η κατανόηση των ευθυνών και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι γονείς μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της επικοινωνίας (Collins & Laursen, 2004).

Παράδειγμα:
Ένας έφηβος μπορεί να αντιληφθεί ότι ένας γονέας του έχει περάσει μια δύσκολη ημέρα στη δουλειά ή έχει αντιμετωπίσει προβλήματα και γι’ αυτό δείχνει λιγότερη υπομονή. Αντί να αντιδράσει με θυμό, ο έφηβος μπορεί να δείξει ενσυναίσθηση λέγοντας: «Καταλαβαίνω ότι σήμερα ήταν δύσκολη μέρα για σένα. Θα ήθελα να βοηθήσω αν μπορώ». Με αυτόν τον τρόπο, ενισχύεται η αμοιβαία κατανόηση και δημιουργείται ένα πιο υποστηρικτικό οικογενειακό κλίμα.

1. Διαχείριση συγκρούσεων μέσω διαλόγου – Αντί για αντιπαράθεση, η χρήση “μη συγκρουσιακών” στρατηγικών, όπως η ήρεμη επιχειρηματολογία, οδηγεί σε πιο θετικά αποτελέσματα (Smetana, 2011).

Παράδειγμα:
Όταν προκύπτει διαφωνία σχετικά με τη διάρκεια της χρήσης του τηλεφώνου, αντί για έντονη αντιπαράθεση, ο γονέας μπορεί να προσεγγίσει το θέμα με ερωτήσεις όπως: «Μπορούμε να συζητήσουμε πώς νιώθεις για το χρόνο που περνάς στο κινητό;» ή «Ποιες προτάσεις έχεις ώστε να βρούμε ένα ισορροπημένο πρόγραμμα;». Αυτή η μέθοδος ανοίγει το διάλογο και βοηθάει στο να βρεθεί μια λύση που ικανοποιεί και τις δύο πλευρές.

1. Ανάληψη ευθύνης για τις πράξεις τους – Οι έφηβοι που επιδεικνύουν υπευθυνότητα και ωριμότητα κερδίζουν ευκολότερα την εμπιστοσύνη των γονέων (Allen & Tan, 2016).

Παράδειγμα:
Εάν ο έφηβος αργεί να επιστρέψει στο σπίτι μετά από έξοδο, αντί να αρνηθεί ή να δώσει ασαφείς εξηγήσεις, μπορεί να αναλάβει ευθύνη λέγοντας: «Συγγνώμη που καθυστέρησα, είχα απρόοπτα αλλά θα προσπαθήσω να σε ενημερώνω καλύτερα την επόμενη φορά». Αυτή η προσέγγιση δείχνει ότι ο έφηβος κατανοεί τις συνέπειες της συμπεριφοράς του και συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης με τους γονείς.

Συμβουλευτική Υποστήριξη

Η οικογενειακή θεραπεία και η συμβουλευτική μπορεί να προσφέρουν πολύτιμα εργαλεία για τη διαχείριση των συγκρούσεων και την ενίσχυση της επικοινωνίας. Η δομημένη επικοινωνία μέσα από θεραπευτικές παρεμβάσεις έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη μείωση των οικογενειακών εντάσεων (Nichols & Davis, 2020). Συγκεκριμένα, τεχνικές όπως η “συστημική θεραπεία” (Bowen, 1978) και η “γνωσιακή-συμπεριφορική παρέμβαση” (Beck, 2011) έχουν δείξει σημαντικά οφέλη στη δυναμική γονέων-εφήβων.

Συμπέρασμα

Η ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ γονέων και εφήβων απαιτεί αμοιβαία κατανόηση, προσαρμογή και διάθεση για διάλογο. Η εφηβεία, αν και προκλητική, μπορεί να αποτελέσει μια περίοδο ανάπτυξης και σύσφιξης των οικογενειακών δεσμών. Με τη χρήση επιστημονικά τεκμηριωμένων προσεγγίσεων, τόσο οι γονείς όσο και οι έφηβοι μπορούν να οικοδομήσουν σχέσεις βασισμένες στον σεβασμό και την εμπιστοσύνη.

 

Βιβλιογραφία

• Allen, J. P., & Tan, J. S. (2016). The multiple facets of adolescent autonomy. Human Development, 59(1), 28-39.
• Baumrind, D. (1967). Child care practices anteceding three patterns of preschool behavior. Genetic Psychology Monographs, 75(1), 43-88.
• Beck, J. S. (2011). Cognitive behavior therapy: Basics and beyond. Guilford Press.
• Blakemore, S. J. (2018). Inventing ourselves: The secret life of the teenage brain. PublicAffairs.
• Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. Jason Aronson.
• Collins, W. A., & Laursen, B. (2004). Parent-adolescent relationships and influences. Handbook of adolescent psychology, 2, 331-361.
• Dishion, T. J., & Patterson, G. R. (2006). The development and ecology of antisocial behavior. Developmental Psychopathology, 3, 503-541.
• Gordon, T. (2000). Parent effectiveness training: The proven program for raising responsible children. Three Rivers Press.
• Nichols, M. P., & Davis, S. D. (2020). Family therapy: Concepts and methods. Pearson.
• Siegel, D. J., & Bryson, T. P. (2011). The whole-brain child: 12 revolutionary strategies to nurture your child’s developing mind. Delacorte Press.
• Steinberg, L. (2001). We know some things: Parent-adolescent relationships in retrospect and prospect. Journal of Research on Adolescence, 11(1), 1-19.

• Baumrind, D. (1966). Effects of Authoritative Control on Child Behavior. Child Development.
  Maccoby, E. E., & Martin, J. A. (1983). Socialization in the Context of the Family: Parent-Child Interaction. In E. M. Hetherington (Ed.), Handbook of Child Psychology.
  Darling, N., & Steinberg, L. (1993). Parenting Style as Context: An Integrative Model. Psychological Bulletin.

 

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων

Συγγραφέας στο Upbility Publications

Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC