Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) αποτελεί μία από τις πιο συχνές νευροαναπτυξιακές διαταραχές, επηρεάζοντας περίπου το 5-7% των παιδιών και εφήβων παγκοσμίως (American Psychiatric Association, 2013). Παράλληλα, το κοινωνικό άγχος είναι μία διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονο φόβο κοινωνικών καταστάσεων και έχει συσχετιστεί με υψηλά ποσοστά συννοσηρότητας σε εφήβους με ΔΕΠΥ (Stevens et al., 2020). Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι η ανάλυση των μηχανισμών που συνδέουν τις δύο διαταραχές, των επιπτώσεών τους στη ζωή των εφήβων και των παρεμβάσεων που έχουν τεκμηριωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία.

Μηχανισμοί Σύνδεσης ΔΕΠΥ και Κοινωνικού Άγχους

Έρευνες δείχνουν ότι το 30-50% των εφήβων με ΔΕΠΥ εμφανίζουν συμπτώματα κοινωνικού άγχους (Katzman et al., 2017). Οι βασικοί μηχανισμοί που εξηγούν αυτή τη συννοσηρότητα περιλαμβάνουν:

• Ελλείψεις στις εκτελεστικές λειτουργίες: Η δυσκολία στον αυτοέλεγχο, τον προγραμματισμό και τη ρύθμιση συναισθημάτων επηρεάζει την ικανότητα κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Barkley, 2014).
• Αρνητικές εμπειρίες κοινωνικοποίησης: Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ συχνά βιώνουν απόρριψη λόγω της παρορμητικής τους συμπεριφοράς, οδηγώντας σε αυξημένο άγχος στις κοινωνικές συναναστροφές (Humphreys et al., 2016).
• Νευροβιολογικοί παράγοντες: Η δυσλειτουργία των νευροδιαβιβαστών, ιδιαίτερα της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης, μπορεί να εμπλέκεται τόσο στη ΔΕΠΥ όσο και στο κοινωνικό άγχος (Faraone et al., 2019). Η ντοπαμίνη σχετίζεται με την ανταμοιβή, την κινητοποίηση, την προσοχή και τον έλεγχο της κίνησης, ενώ η σεροτονίνη είναι υπεύθυνη για τη ρύθμιση της διάθεσης, του ύπνου και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Οι ανισορροπίες σε αυτούς τους νευροδιαβιβαστές μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα τόσο της διάσπασης προσοχής όσο και του κοινωνικού άγχους.

 

Επιπτώσεις στη Ζωή των Εφήβων

Η συννοσηρότητα κοινωνικού άγχους και ΔΕΠΥ έχει σημαντικές συνέπειες, όπως:

• Σχολικές δυσκολίες: Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ και κοινωνικό άγχος συχνά αποφεύγουν να συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες ή να μιλούν στην τάξη από φόβο μήπως γίνουν αντικείμενο αρνητικής κριτικής. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερες ακαδημαϊκές επιδόσεις και έλλειψη εμπιστοσύνης στις ικανότητές τους (Murray et al., 2021). Για παράδειγμα, ένας έφηβος μπορεί να αποφεύγει τις προφορικές παρουσιάσεις, με αποτέλεσμα να χάνει σημαντικές ευκαιρίες αξιολόγησης.
• Συναισθηματικές επιπτώσεις: Το κοινωνικό άγχος σε συνδυασμό με τη ΔΕΠΥ μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αίσθηση ανεπάρκειας, αυξημένα επίπεδα κατάθλιψης και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Pliszka et al., 2015). Ένας έφηβος που αισθάνεται κοινωνικά ανεπαρκής μπορεί να αποσύρεται από τις παρέες, αυξάνοντας το αίσθημα μοναξιάς και μειώνοντας τις ευκαιρίες κοινωνικοποίησης.
• Δυσλειτουργικές στρατηγικές αντιμετώπισης: Οι έφηβοι με ΔΕΠΥ και κοινωνικό άγχος μπορεί να αναπτύξουν μηχανισμούς άμυνας, όπως η κοινωνική απομόνωση ή η υπερβολική χρήση του διαδικτύου, ως τρόπους διαφυγής από τις αγχογόνες καταστάσεις (Koyuncu et al., 2018). Για παράδειγμα, ένας έφηβος μπορεί να περνάει υπερβολικό χρόνο παίζοντας βιντεοπαιχνίδια αντί να αλληλεπιδρά με τους συνομηλίκους του, κάτι που επιδεινώνει την κοινωνική του απομόνωση.

Τεκμηριωμένες Παρεμβάσεις

1. Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Έφηβοι μαθαίνουν να αμφισβητούν τις αρνητικές σκέψεις τους και να αναπτύσσουν δεξιότητες για την αντιμετώπιση κοινωνικών καταστάσεων (Beidel et al., 2018). Π.χ., ένα παιδί που φοβάται να μιλήσει στην τάξη μπορεί να εξασκηθεί σε προσομοιωμένες καταστάσεις.
2. Εκπαίδευση Κοινωνικών Δεξιοτήτων: Συστηματική εκπαίδευση σε δεξιότητες επικοινωνίας, όπως η διατήρηση οπτικής επαφής και η διαχείριση συνομιλιών (Matthies et al., 2020). Π.χ., οι έφηβοι μπορούν να συμμετάσχουν σε ομάδες ρόλων.
3. Ενίσχυση Εκτελεστικών Λειτουργιών: Χρήση τεχνικών όπως λίστες ελέγχου και υπενθυμίσεις για τη βελτίωση της οργάνωσης και της αυτορρύθμισης (Diamond, 2013). Π.χ., ένας έφηβος με ΔΕΠΥ μπορεί να μάθει να προγραμματίζει εργασίες με χρονικά περιθώρια.
4. Οικογενειακές Παρεμβάσεις: Οι γονείς μαθαίνουν στρατηγικές υποστήριξης, όπως η παροχή σταθερών κανόνων και επιβράβευση των θετικών συμπεριφορών (Chronis-Tuscano et al., 2013).
5. Υποστηρικτικά Σχολικά Προγράμματα: Τα σχολεία μπορούν να παρέχουν εξατομικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, όπως επιπλέον χρόνο για εργασίες και καθοδηγούμενες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις (Evans et al., 2020).

Βιβλιογραφία

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Washington, DC.
• Barkley, R. A. (2014). Attention-deficit hyperactivity disorder: A handbook for diagnosis and treatment. Guilford Press.
• Beidel, D. C., Turner, S. M., & Morris, T. L. (2018). Social effectiveness therapy for children: A treatment manual. Routledge.
• Chronis-Tuscano, A., Wang, C. H., Woods, K. E., et al. (2013). Parent and family functioning in ADHD. Clinical Child and Family Psychology Review, 16(1), 1-17.
• Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64(1), 135-168.
• Evans, S. W., Owens, J. S., & Bunford, N. (2020). Evidence-based psychosocial treatments for ADHD. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 49(5), 687-705.
• Katzman, M. A., Bilkey, T. S., Chokka, P. R., et al. (2017). Adult ADHD and comorbid disorders. BMC Psychiatry, 17(1), 302.
• Stevens, T., Wilens, T., Biederman, J., & Spencer, T. (2020). The overlap of ADHD and social anxiety disorder. Journal of Attention Disorders, 24(1), 3-10.

 

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων

Συγγραφέας στο Upbility Publications

Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC (#507984)