Το άγχος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά η αυξανόμενη συχνότητά του στους εφήβους έχει καταστεί σημαντικό κοινωνικό και ψυχολογικό ζήτημα. Έρευνες δείχνουν ότι οι σημερινοί έφηβοι βιώνουν υψηλότερα επίπεδα άγχους σε σύγκριση με προηγούμενες γενιές (Twenge et al., 2019). Οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτή την αύξηση είναι πολλαπλοί, συμπεριλαμβανομένων της ακαδημαϊκής πίεσης, της χρήσης των κοινωνικών μέσων, της οικογενειακής δυναμικής και της αβεβαιότητας για το μέλλον.

 

1. Αιτίες Άγχους στους Εφήβους

1.1 Ακαδημαϊκή Πίεση

Οι έφηβοι αντιμετωπίζουν αυξανόμενες ακαδημαϊκές απαιτήσεις, με στόχο την εισαγωγή σε πανεπιστήμια ή τη διασφάλιση επαγγελματικών ευκαιριών. Η πίεση για επιδόσεις οδηγεί σε έντονο στρες, με έρευνες να δείχνουν ότι το 61% των εφήβων στις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρουν ότι το σχολείο είναι η κύρια πηγή άγχους τους (American Psychological Association, 2020).

1.2 Κοινωνικά Μέσα και Ψηφιακή Εξάρτηση

Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν αλλάξει ριζικά την κοινωνική αλληλεπίδραση των εφήβων. Σύμφωνα με τον Nesi (2020), η συνεχής έκθεση σε εξιδανικευμένες εικόνες και η αναζήτηση επιβεβαίωσης μέσω των “likes” μπορούν να αυξήσουν το άγχος και την κατάθλιψη. Επιπλέον, η διαδικτυακή παρενόχληση (cyberbullying) αποτελεί έναν ακόμη επιβαρυντικό παράγοντα.

1.3 Πίεση για Κοινωνική Αποδοχή

Η εφηβεία είναι μια περίοδος όπου η κοινωνική αποδοχή αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Ο φόβος της απόρριψης και η ανάγκη προσαρμογής στις προσδοκίες των συνομηλίκων μπορεί να προκαλέσουν υψηλά επίπεδα άγχους (Steinberg, 2021).

1.4 Οικογενειακοί Παράγοντες

Οι οικογενειακές σχέσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας των εφήβων. Ένα υποστηρικτικό περιβάλλον μπορεί να μειώσει το άγχος, ενώ οι συγκρούσεις, οι υψηλές προσδοκίες και η έλλειψη επικοινωνίας μπορεί να το εντείνουν (Ginsburg et al., 2018).

1.5 Οικονομική και Περιβαλλοντική Αβεβαιότητα

Οι παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή και η οικονομική αβεβαιότητα, επηρεάζουν τους νέους περισσότερο από ποτέ. Έρευνες δείχνουν ότι οι έφηβοι αισθάνονται ανασφάλεια για το μέλλον τους, γεγονός που αυξάνει τα επίπεδα άγχους (Clayton, 2020).

 

2. Επιπτώσεις του Άγχους στους Εφήβους

Το χρόνιο άγχος μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία των εφήβων:

• Συναισθηματικές και Γνωστικές Επιπτώσεις: Αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης διαταραχών άγχους και κατάθλιψης (Costello et al., 2003), χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυξημένο αίσθημα ανασφάλειας και έντονη ανησυχία. Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστούν δυσκολίες στη λήψη αποφάσεων, χαμηλή ανοχή στη ματαίωση και αρνητικές αυτόματες σκέψεις, οι οποίες ενισχύουν τον φαύλο κύκλο του άγχους.
• Φυσιολογικές Επιπτώσεις: Συχνές κεφαλαλγίες, στομαχικές διαταραχές, διαταραχές ύπνου όπως αϋπνία ή υπερυπνία (Soffer-Dudek, 2017), έντονη σωματική κόπωση, ταχυκαρδία και μυϊκή ένταση. Επίσης, το χρόνιο στρες μπορεί να επηρεάσει το ανοσοποιητικό σύστημα, καθιστώντας το άτομο πιο ευάλωτο σε λοιμώξεις.
• Κοινωνικές Επιπτώσεις: Δυσκολίες στην ανάπτυξη και διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων, κοινωνική απομόνωση και αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων (Rubin et al., 2009). Τα άτομα μπορεί να εμφανίσουν δυσκολίες στην επικοινωνία, αυξημένη εσωστρέφεια και έντονο φόβο απόρριψης ή κριτικής από τους άλλους (Stein & Stein, 2008).
• Ακαδημαϊκή Απόδοση: Δυσκολία στη συγκέντρωση, μείωση της μνημονικής ικανότητας και ακαδημαϊκή αποτυχία. Το αυξημένο στρες μπορεί να οδηγήσει σε αναβλητικότητα, δυσκολία στην οργάνωση του διαβάσματος και μειωμένη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων (Vogel & Schwabe, 2016). Επιπλέον, η πίεση για επιτυχία μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης τελειοθηρίας και φόβου αποτυχίας (Putwain, 2009).

 

3. Μέθοδοι Αντιμετώπισης του Άγχους

3.1 Συμβουλευτική Υποστήριξη

Η συμβουλευτική από ειδικούς ψυχολόγους μπορεί να βοηθήσει τους εφήβους να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Μέσω της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας (CBT), οι έφηβοι μαθαίνουν στρατηγικές για την καταπολέμηση των αρνητικών σκέψεων και την ανάπτυξη ανθεκτικότητας (Seligman et al., 2017).

• Οι έφηβοι εξοικειώνονται με το να αναγνωρίζουν τα “λάθος” μοτίβα σκέψης (γνωσιακή αναδόμηση) και να τα αντικαθιστούν με πιο ρεαλιστικές και θετικές σκέψεις.
• Μαθαίνουν επίσης στρατηγικές για την ενίσχυση της συναισθηματικής ρύθμισης και την ανάπτυξη δεξιοτήτων κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
• Η CBT μπορεί να συνδυαστεί με τεχνικές χαλάρωσης για να ενισχυθεί η διαχείριση του άγχους σε πραγματικό χρόνο.

Πότε χρειάζεται συμβουλευτική:

• Όταν το άγχος επηρεάζει την καθημερινότητα του εφήβου (σχολικές επιδόσεις, κοινωνικές σχέσεις, προσωπική ευημερία).
• Όταν υπάρχουν εκδηλώσεις κρίσεων πανικού ή ψυχοσωματικά συμπτώματα (πόνοι στο σώμα χωρίς σωματική αιτία, υπερβολική κόπωση).
• Όταν ο έφηβος απομονώνεται ή εμφανίζει μειωμένη σχολική επίδοση.
• Εάν η συμπεριφορά του εφήβου έχει επηρεάσει τη συναισθηματική του ευημερία και τη λειτουργικότητα του στο κοινωνικό και οικογενειακό περιβάλλον.

3.2 Ψυχοθεραπεία

Για πιο σοβαρές περιπτώσεις άγχους, η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT) έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στη διαχείριση του άγχους (Beck, A. T., & Clark, D. A.,1997).

• Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Εστιάζει στην αναγνώριση και αλλαγή αρνητικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς. Οι έφηβοι μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους με αποτελεσματικούς τρόπους, αποφεύγοντας τη λογική της “μαύρης ή άσπρης σκέψης” και τη γενίκευση.
• Διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT): Εστιάζει στη συναισθηματική ρύθμιση και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας μέσω δεξιοτήτων που περιλαμβάνουν τη «διάκριση» μεταξύ συναισθημάτων και γεγονότων, ενώ προάγει την αυτοεκτίμηση και τις κοινωνικές δεξιότητες.

3.3 Υποστήριξη από την Οικογένεια και το Σχολείο

Η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι κρίσιμη. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί παίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευημερία του εφήβου.

• Ανοιχτή επικοινωνία χωρίς κριτική: Είναι σημαντικό οι γονείς να διατηρούν ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας με τον έφηβο, ώστε να αισθάνεται αποδεκτός και να εκφράζει τα συναισθήματά του χωρίς φόβο απόρριψης.
• Μείωση της πίεσης για επιδόσεις: Η υπερβολική πίεση για τέλειες σχολικές επιδόσεις ή ακαδημαϊκή επιτυχία μπορεί να εντείνει το άγχος. Οι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την πρόοδο, όχι την τελειότητα.
• Υποστήριξη στην οριοθέτηση της χρήσης των κοινωνικών μέσων: Οι έφηβοι συχνά εκτίθενται σε ψηφιακή πίεση, οπότε είναι σημαντικό οι γονείς να υποστηρίζουν την υγιή χρήση των κοινωνικών μέσων, θέτοντας όρια και προωθώντας την ισχυρή προσωπική εικόνα.

3.4 Άλλες Τεχνικές Διαχείρισης Άγχους

• Σωματική άσκηση: Η τακτική άσκηση έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το άγχος (Roemer, L., & Orsillo, S. M., 2002). Η άσκηση ενισχύει την παραγωγή ενδορφινών (γνωστές και ως “ορμόνες της ευτυχίας”) που βοηθούν στη μείωση της έντασης και της ψυχολογικής πίεσης.

• Οι έφηβοι θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε αθλήματα ή φυσικές δραστηριότητες όπως το τρέξιμο, ο χορός ή το ποδήλατο για να διαχειριστούν το άγχος.

• Διαλογισμός και mindfulness: Συμβάλλουν στη βελτίωση της συγκέντρωσης και στη μείωση του στρες (Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A., 2012). Μέσω της πρακτικής του mindfulness (ενσυνειδητότητα), οι έφηβοι μαθαίνουν να ζουν στο παρόν, να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και να μειώνουν τη συναισθηματική φόρτιση.

• Η καθημερινή εξάσκηση για 10-15 λεπτά σε διαλογισμό ή αναπνοές μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα άγχους.

• Υγιεινός ύπνος και διατροφή: Η διατήρηση σταθερού προγράμματος ύπνου και ισορροπημένης διατροφής επηρεάζει θετικά την ψυχική υγεία. Η έλλειψη ύπνου ή η κακή διατροφή μπορεί να εντείνει το άγχος.

• Οι έφηβοι θα πρέπει να αποφεύγουν την καφεΐνη και τα ανθυγιεινά σνακ πριν τον ύπνο και να προτιμούν μια ισχυρή, θρεπτική διατροφή που υποστηρίζει τη σωματική και ψυχική τους υγεία.

 

Συμπέρασμα

Το άγχος στους εφήβους είναι ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που απαιτεί μια ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπισή του. Η κατανόηση των αιτίων του, η υποστήριξη από την οικογένεια και το σχολείο, καθώς και η πρόσβαση σε επαγγελματική βοήθεια, όπως συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία, μπορούν να βοηθήσουν τους νέους να διαχειριστούν το άγχος και να αναπτύξουν ψυχική ανθεκτικότητα.

 

Βιβλιογραφία

• American Psychological Association. (2020). Stress in America: A National Mental Health Crisis.
• Nesi, J. (2020). The impact of social media on youth mental health: Challenges and opportunities. North Carolina Medical Journal, 81(2), 116–121.
• Steinberg, L. (2021). Adolescence (12η έκδοση). McGraw-Hill Education.
• Ginsburg, G. S., Becker, K. D., Keeton, C. P., Kendall, P. C., Compton, S. N., Albano, A. M., … & Piacentini, J. (2018). Results from the Child/Adolescent Anxiety Multimodal Extended Long-Term Study (CAMELS): Primary anxiety outcomes. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 57(7), 471-480.
• Clayton, S. (2020). Climate anxiety: Psychological responses to climate change.
• Costello, E. J., et al. (2003). Prevalence and development of psychiatric disorders in childhood and adolescence.
• Soffer-Dudek, N. (2017). Sleep and stress-related psychopathology: A review of polysomnographic research. Clinical Psychology Review, 58, 107-125.
• Kendall, P. C., et al. (2018). Cognitive-behavioral therapy for anxiety in youth: Current status and future directions.
• Rubin, K. H., Coplan, R. J., & Bowker, J. C. (2009). Social withdrawal in childhood. Annual Review of Psychology, 60, 141-171.
• Cacioppo, J. T., & Cacioppo, S. (2014). Social relationships and health: The toxic effects of perceived social isolation. Social and Personality Psychology Compass, 8(2), 58-72.
• Stein, M. B., & Stein, D. J. (2008). Social anxiety disorder. The Lancet, 371(9618), 1115-1125.
• Vogel, S., & Schwabe, L. (2016). Learning and memory under stress: implications for the classroom. npj Science of Learning, 1, 16011.
• Beilock, S. L., & Ramirez, G. (2011). On the interplay of emotion and cognitive control: Implications for enhancing academic achievement. Psychology of Learning and Motivation, 55, 137-169.
• Putwain, D. W. (2009). Situated and contextual factors of test anxiety in UK schoolchildren. Educational Psychology, 29(4), 409-428.
• Seligman, et al. (2017). Positive Psychology: Theory, Research and Applications. Oxford University Press.
• Beck, A. T., & Clark, D. A. (1997). Anxiety and depression: An information processing perspective. Anxiety Research, 4(1), 23-36.
• Roemer, L., & Orsillo, S. M. (2002). Expanding our conceptualization of and treatment for generalized anxiety disorder: Integrating mindfulness/acceptance-based approaches with existing cognitive-behavioral models. Clinical Psychology: Science and Practice, 9(1), 54-68.
• Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.

 

Ιωάννα Δημητριάδου

Ψυχολόγος-Ειδική Παιδαγωγός

Εξειδίκευση στη Δυσλεξία, στη ΔΕΠ-Υ και στις Μαθησιακές Διαταραχές, PgD

Συμβουλευτική Υποστήριξη Γονέων

Συγγραφέας στο Upbility Publications

Μέλος στο British Psychological Society, GMBPsS, GBC